Polityka wschodnia = deklaracje bez pokrycia
RZESZÓW. 27 września z inicjatywy Rzeszowskiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Socjologicznego, Instytutu Socjologii UR, Towarzystwa Przyjaciół Rzeszowa oraz Towarzystwa Miłośników Lwowa i Kresów Południowo-Wschodnich Oddział w Rzeszowie na Uniwersytecie Rzeszowskim odbyła się debata nt. „Polityka wschodnia w programach polskich partii politycznych”.
Do dyskusji zaproszeni zostali szefowie wszystkich partii politycznych działających na Podkarpaciu, a także kandydaci startujący z czołowych miejsc na listach poszczególnych komitetów wyborczych do Sejmu RP. Debacie przewodniczyli: prof. dr hab. Marian Malikowski – dyrektor Instytutu Socjologii UR, dr hab. Prof. UR Jan Pisuliński – historyk, Adam Kulczycki – redaktor naczelny „Gazety Parlamentarnej”, członek Zarządu Rzeszowskiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Socjologicznego.
Jako pierwsza głos zabrała kandydatka PiS do Sejmu RP z numerem „jeden” w okręgu rzeszowsko-tarnobrzeskim – prof. Józefina Hrynkiewicz z Uniwersytetu Warszawskiego. Pani profesor w swoim wystąpieniu podkreślała wielokrotnie wagę współpracy Polski, a zwłaszcza Podkarpacia ze Wschodem. Kandydatka zwróciła uwagę na wspólnotę dziejów Polaków i Ukraińców, potrzebę integracji na rzecz realizacji obopólnych interesów.
Natomiast Teresa Kubas-Hul, przewodnicząca Sejmiku Województwa Podkarpackiego, prezentując program polityczny PO, skupiła się na czterech punktach współpracy ze Wschodem. Po pierwsze powstało Partnerstwo Wschodnie, którego celem jest zacieśnienie więzów z Białorusią, Ukrainą, Mołdawią, Gruzją, Azerbejdżanem i Armenią. Po drugie pomocą m. in. materialną, w ramach Trójkąta Weimarskiego, objęte zostały takie państwa jak Łotwa i Mołdawia. Kolejny, kluczowy aspekt współpracy ze Wschodem według przewodniczącej Kubas-Hul, to udzielenie wsparcia Białorusi w formowaniu się społeczeństwa obywatelskiego przy uwzględnieniu kierowania się przez Polskę polityką opartą na zasadzie warunkowości. Czwarty punkt zaprezentowany przez przewodniczącą wyrażony został poprzez deklarację patrzenia w przyszłość pamiętając o historii, jeśli chodzi o relacje z Ukrainą, popierania włączenia jej do Unii Europejskiej, jak też bycia ambasadorem pozostałych państw byłego bloku wschodniego (byłych republik ZSRR) aspirujących do członkostwa w UE.
Granica cywilizacyjna nie jest na Wiśle
Odnosząc się do stosunków Polski z Ukrainą, prezydent Rzeszowa Tadeusz Ferenc, 
startujący w jesiennych wyborach do Senatu RP, stwierdził, że historia była, należy ją szanować i wyciągać wnioski, ale również trzeba myśleć o dniu jutrzejszym. Prezydent Ferenc wskazał na znaczenie utrzymywania stosunków ze wszystkimi, z którymi można dobrze gospodarzyć. Podkreślił on także, że „granica cywilizacyjna nie jest na Wiśle” i to przekonanie należy wzmacniać wśród obywateli państw zachodnich, jak też Polaków. Prezydent Rzeszowa zaznaczał walory mieszkańców Podkarpacia, przytoczył wyniki rankingu prowadzonego przez Uniwersytet Warszawski na najlepsze miasto, wedle których Rzeszów uplasował się na pierwszym miejscu. W ocenie Prezydenta Ferenca miasto dokłada wszelkich starań, by współpraca z Ukrainą była jak najbardziej owocna. W ostatnim czasie złożono 5 wniosków o dofinansowanie z UE projektów dotyczących współpracy z Ukrainą na łączną wartość15 mln zł. Odbywają się spotkania między reprezentantami Rzeszowa i przedstawicielami strony ukraińskiej, zwłaszcza z Lwowa, Ivano-Frankivska, Łucka, w których często uczestniczy ambasador Ukrainy w Polsce i konsul generalny Ukrainy w Lublinie. Miasta na Podkarpaciu, w tym również Rzeszów, współpracują z różnymi ośrodkami na Ukrainie. Organizowany w Rzeszowie wspólnie z Ukraińcami Europejski Stadion Kultury cieszył się dużym zainteresowaniem; obejrzało go w TVP1 ponad 2 mln widzów. Obszar działań, w jakim powinny skumulować się siły zarówno polskie jak i ukraińskie, to zdaniem prezydenta Ferenca, przejścia graniczne i drogi po stronie sąsiedzkiej.
Z kolei senator RP Zdzisław Pupa, mając na uwadze swoją pracę w Polsko-Ukraińskiej Grupie Parlamentarnej i liczne wizyty na Ukrainie wskazał, że przeszłość Polski i Ukrainy jest ważna; powinna ona jednak nas do siebie zbliżać, a nie blokować wspólnego rozwoju. Według Senatora, Polska pomaga w demokratyzacji Ukrainy, środowiska ukraińskie „ciągną” do Zachodu, a samorządy polskie ożywiają obustronne stosunki. Wciąż jednak wiele jest do zrobienia, jak chociażby sprawa przejść granicznych.
Z perspektywy samorządowca relacje polsko-ukraińskie przedstawił Jan Pączek, starosta przemyski. 
Powiat przemyski współpracuje z 4 rejonami na Ukrainie w obszarach: kultury, sportu, edukacji, gospodarki. Starosta pochwalił podejście we wzajemnych stosunkach, polegające na pamięci o historii z jednoczesnym dążeniem do tego, by obydwie strony – polska i ukraińska nie zatrzymywały się nad tym, co było, ale rozwijały się. Starosta Pączek, podobnie jak przedmówcy, 
potwierdził, że pól do wspólnego działania jest wiele. Tym, co najbardziej pili jest organizacja i poszerzenie ruchu granicznego, co wymaga zaangażowania nie tylko władz polskich, ale również ukraińskich. Starosta stwierdził, że w sumie potrzebne jest ok. 10 przejść granicznych z Ukrainą, aby przepływ ludzi i towaru mógł działać sprawnie.
Zdaniem Ewy Draus, kandydatki do Sejmu z listy PiS, byłej wojewody podkarpackiej, a obecnie radnej Sejmiku Województwa, za dobrymi relacjami politycznymi z Ukrainą powinna iść konkretna współpraca gospodarcza i społeczna. Przykładem są tu przejścia graniczne, które należy budować wraz z rozbudową dróg po stronie sąsiada. Radna zaapelowała do przewodniczącej Sejmiku Województwa Podkarpackiego, by opracowana została strategia rozwoju przygranicznego, która zobowiązałaby każdą ze stron do wniesienia określonego wkładu w zaplanowane, wspólne przedsięwzięcia. Ważną kwestią dla kandydatki jest poszerzenie zakresu stypendiów dla Ukraińców chcących studiować w Polce, a także wprowadzenie ułatwień proceduralnych, jeśli chodzi o przekraczanie granic.
Justyna Sokołowska, startująca do Sejmu z listy PSL przypomniała, że myśląc o polityce wschodniej nie należy zapominać o takich państwach jak: Białoruś, Mołdawia, Gruzja i Azerbejdżan. Kandydatka postulowała stworzenie odpowiednich mechanizmów współpracy z państwami wschodnimi, wynegocjowanie umowy stowarzyszeniowej z
Unią dla Ukrainy, rozbudowę autostrady A4, wspieranie Polaków na Wschodzie z wykorzystaniem dobrych praktyk zaczerpniętych z przykładu Węgier czy Rumunii.
Uwagą, że brakuje głosu reprezentacji organizacji pozarządowych rozpoczęła swoje wystąpienie była posłanka Anna Pakuła-Sacharczuk (startująca do Sejmu z listy PiS), działaczka samorządowa. Apelowała o zabezpieczenie w kolejnym budżecie województwa środków na realizację zadań przez te podmioty. Niepokojące, według A. Pakuły-Sacharczuk, są przejawy rusyfikacji Polaków na Ukrainie, którzy napotykając liczne utrudnienia w Polsce, wyjeżdżają do pracy i osiedlają się w Moskwie. W ocenie byłej posłanki liczą się rzeczywiste działania na rzecz demokratyzacji Ukrainy. Ogromną barierą są chociażby bardzo duże okręgi wyborcze, w których wygrana bez sporego „wsparcia” lobby finansowego nie jest realna.
Oryginalną wizją polityki podzielił się z zebranymi Jacek Budniok, przedstawiciel Nowej Prawicy Janusza Korwina Mikke’ego. Wedle tej opcji politycznej członkostwo Polski w UE zablokowało możliwość swobodnego handlu, co skutkuje utratą niepodległości państwowej. Zdaniem przedstawiciela Nowej Prawicy, biorąc pod uwagę uwarunkowania historyczne, „Ukraina i Białoruś powinny być naszymi lennami”.
Natomiast przewodniczący Rady Miasta Rzeszów Konrad Fijołek poparł modernizację Wschodu na rzecz demokracji, wskazując jednocześnie na jej dwa aspekty: społeczny i interesu gospodarczego dla obydwu partnerów. Optował on również za renegocjacją zasad ruchu granicznego z Ukrainą.
Potrzeba spójności pomiędzy słownymi deklaracjami
a decyzjami politycznymi
Kontrowersje w dyskusji wywołała kwestia budowy drogi ekspresowej S-19. Były wiceprezydent Rzeszowa Wiesław Walat 
stwierdził, że brak S-19 zahamuje jakiekolwiek zmiany w Europie Środkowej, a przesunięcie budowy jej na lata 2036-2040 zmienia wiele pod względem geopolitycznym. Przeciw informacji o opóźnieniu budowy drogi S-19 zaoponowała przewodnicząca Kubas-Hul. Według niej, oddanie trasy jest przewidziane na lata 2014-2020 i wciąż trwają konsultacje na ten temat. Teresa Kubas-Hul podkreśliła również, że przygotowywana jest kompleksowa Strategia Rozwoju Województwa Podkarpackiego, która uwzględni przytaczane w debacie kwestie. Prezydent Rzeszowa T. Ferenc oznajmił natomiast, że prace nad S-19 leżące w jego gestii są aktualnie prowadzone.
„Silna, federacyjna Europa”, to główne przesłanie, jakie zaproponował Dariusz Ligowski z Ruchu Palikota. Ligowski potwierdził potrzebę wspierania przez Polskę ruchu obywatelskiego na Białorusi. Wyraził on także swój niepokój wynikający z utożsamiania w jego przekonaniu współpracy ze Wschodem z współpracą z Ukrainą.
Natomiast Tomasz Bizoń, reprezentant Kongresu Nowej Prawicy, opowiedział się za polityką polegającą na nieingerencji w sprawy wewnętrzne państw Wschodu, ale sprzyjaniu zasadzie europejskiej swobodnego przepływu ludzi i kapitału. W jego ocenie demokratyzacja w kontekście wspierania państw wschodnich jest pojęciem nadużywanym; jeżeli np. Ukraińcy zauważą, że w Polsce działają sprawnie mechanizmy demokracji, to sami je wdrożą.
Radość i zaskoczenie to emocje, które wyraził prof. dr hab. Waldemar Paruch – „jedynka” PIS-u w okręgu przemysko – krośnieńskim. Kandydat do Sejmu RP zauważył wspólnotę poglądów zebranych polityków, gdy idzie o relacje ze Wschodem. Prof. Paruch zaakcentował także potrzebę spójności pomiędzy słownymi deklaracjami a decyzjami w sprawowaniu władzy, oraz zwrócił uwagę, że we współpracy międzynarodowej istnieje wiele regulacji odgórnych, do których regiony muszą się dostosować, w tym Podkarpacie.
Od czasów Giedroycia nie stworzono żadnej innej koncepcji
dotyczącej kooperacji międzynarodowej Polski
Serię wystąpień zakończył cennymi i wyważonymi uwagami prof. dr hab. Marian Malikowski, 
dyrektor Instytutu Socjologii Uniwersytetu Rzeszowskiego, autor m.in. publikacji Wybrane problemy stosunków polsko-ukraińskich. W ocenie profesora Malikowskiego, od czasów Giedroycia nie stworzono żadnej innej koncepcji dotyczącej kooperacji międzynarodowej Polski. Zdaniem prof. Malikowskiego, niezbędne jest opracowanie najpierw strategii współpracy ze Wschodem w skali kraju, zanim podejmowane będą decyzje na szczeblach samorządu. Prof. Malikowski zaznaczył, że, co prawda, istnieją regulacje prawne o charakterze ponadpaństwowym, w ramach których Polska musi się poruszać, ale także, jako państwo, mamy pole manewru m.in., gdy mowa o stosunkach polsko-wschodnich i nie potrafimy tego skutecznie wykorzystać.
Euroregiony i Partnerstwo Wschodnie to fikcja
Po indywidualnych wystąpieniach zaproszonych gości nastąpiła żywa dyskusja uczestników debaty. Retoryczne pytanie, czy Polacy powinni wspierać Ukraińców hołdujących banderowcom zadał dr Krzysztof Kaszuba, rektor Wyższej Szkoły Zarządzania w Rzeszowie. Redaktor naczelny „Echa Rzeszowa” Zdzisław Daraż opowiedział się za współpracą warunkowaną, przytaczając przykład Leżajska, który zerwał współpracę ze stroną ukraińską ze względu na opiewanie „heroizmu UPA”. Z kolei redaktor Olga Hałabud z Polskiego Radia Rzeszów S.A., jak i kandydatka do Sejmu z listy PSL Justyna Sokołowska optowały za pozostawieniem sprawy banderowców politologom i historykom, skoncentrowaniem się na tym, co ważne dla obopólnej współpracy „tu i teraz”. W ich opinii rolą polityków nie jest wartościowanie wydarzeń historycznych. Gorzkie słowa na temat współpracy Polski ze Wschodem padły z ust prof. W. Parucha, który stwierdził, że: „Euroregiony i Partnerstwo Wschodnie są fikcją”. Tezę tę potwierdził Dawid Lasek, wiceprezes Stowarzyszenia „Euroregion Karpacki Polska”, który oznajmił, że kierowane przez niego Stowarzyszenie cztery lata temu podjęło pomysł Partnerstwa Wschodniego i do obecnej chwili nie otrzymało środków potrzebnych na realizację współpracy.
W kontekście przytoczonych uwag, Bohdan Huk, redaktor „Naszego Słowa” skomentował działania na rzecz współpracy polsko-ukraińskiej jako „puste słowa”, a Bogusława Buda z Sekcji Krajowej Oświaty i Wychowania NSZZ „Solidarność” zadała pytanie, czy w ogóle jest jakaś koncepcja konkretnego wsparcia Polaków na Ukrainie? Zarzuty odpierał Prezydent Ferenc, wyliczając przedsięwzięcia prowadzone przez Rzeszów „z” Ukraińcami i „dla” Ukraińców.
Natomiast Ewa Draus zaznaczyła, że przyczyna problemów działań polsko-ukraińskich tkwi w różnych kompetencjach samorządowców po polskiej i ukraińskiej stronie. Podobne trudności, bo wynikające z różnych przepisów prawnych, prowadzące do nieporozumień miedzy partnerami zauważyła była poseł A. Pakuła-Sacharczuk. Wyraziła ona konieczność współpracy w obszarze szkolnictwa wyższego, wymiany informacji poprzez wyjazdy wolontariuszy, bezpłatne poradnictwo prawne dotyczące drugiej strony.
Podsumowanie
Debatę podsumował dr hab. prof. UR Jan Pisuliński. Jego zdaniem, można mówić o dwóch aspektach współpracy międzypaństwowej. Pierwsza dotyczy skali realizowanej polityki – może to być poziom państwowy i poziom lokalny. Drugi aspekt zawiera dwie perspektywy – „tu i teraz” oraz przyszłościową. Te dwa aspekty przeplatały się podczas trwania debaty. Prof. Pisuliński zanotował zbieżność poglądów wielu wypowiadających się uczestników dyskusji, co w jego mniemaniu daje nadzieje na konsensus w parlamencie następnej kadencji. W jego ocenie kwestie, które w zbyt małym stopniu zostały poruszone to polityka wobec Rosji, w kontekście współpracy z takimi państwami jak Ukraina czy Białoruś, jak również stosunki z Białorusią, w przypadku której polityka „kija i marchewki” nie przyniosły spodziewanych rezultatów.
Prof. Pisuliński, jak i inni uczestnicy debaty, byli zgodni, co do tego, że rozmowę na temat współpracy Polski ze Wschodem należy kontynuować z udziałem nowych parlamentarzystów. Celem integracji regionalnych środowisk działających na rzecz współpracy Polski z państwami wschodnimi byłoby stworzenie lobby podkarpackiego z misją podnoszenia rangi województwa przede wszystkim w zakresie współpracy z sąsiadującą Ukrainą.
Głosy z dyskusji zebrała Magdalena Skiba
Leave a Reply